मराठी भाषेचा उद्भव विकास योगदान-प्रा डॉ संघप्रकाश दुड्डे
### **मराठी भाषेचा उद्भव, विकास, योगदान, साहित्यिक वारसा आणि वैशिष्ट्ये**
#### **1. उद्भव आणि ऐतिहासिक विकास**
मराठी भाषेचा उगम **इ.स. ५००-७००** च्या दरम्यान झाला, जेव्हा ती **महाराष्ट्री प्राकृत** आणि **अपभ्रंश** या प्राचीन भाषांमधून विकसित झाली . ही भाषा **इंडो-युरोपीय भाषाकुळातील इंडो-आर्यन शाखेतील** आहे आणि तिचा संबंध संस्कृत, पाली, प्राकृत भाषांशी जोडला जातो .
- **प्रारंभिक साक्ष्य:**
- **शिलालेख:** श्रवणबेळगोळ येथील **शके ९०५ (इ.स. ९८३)** च्या शिलालेखातील "श्री चामुण्डेराये करविले" हे पहिले मराठी वाक्य मानले जाते .
- **गाथा सप्तशती:** इ.स. पहिल्या शतकातील हा ग्रंथ मराठीच्या प्राचीन स्वरूपाचा पुरावा मानला जातो .
- **लीळाचरित्र (१३वे शतक):** हा मराठीतील पहिला चरित्रग्रंथ असून, महानुभाव संप्रदायाने रचलेल्या या ग्रंथात भाषेची प्रगल्भता दिसते .
- **भाषिक प्रभाव:**
- **संस्कृत:** पेशवेकाळात संस्कृतचा प्रभाव वाढला, ज्यामुळे पंडिती कवितेचा उदय झाला .
- **फारसी व इंग्रजी:** शिवकालीन काळात फारसी शब्दांचा वापर झाला, तर ब्रिटिश काळात इंग्रजीचा प्रभाव पडला .
---
#### **2. मराठी भाषेचे योगदान**
- **राजकीय:** छत्रपती शिवाजी महाराजांनी मराठीला प्रशासनिक भाषा म्हणून स्थान दिले .
- **सांस्कृतिक:** संत कवींनी (ज्ञानेश्वर, तुकाराम) भक्तिसाहित्याद्वारे समाजजागृती केली .
- **शैक्षणिक:** आधुनिक काळात मराठीत विज्ञान, तंत्रज्ञान आणि साहित्याचा वापर वाढत आहे .
---
#### **3. महत्त्वाचे कवी, साहित्यिक आणि महाकाव्ये**
##### **कवी आणि साहित्यिक:**
1. **संत ज्ञानेश्वर (१३वे शतक):**
- **ज्ञानेश्वरी** (भगवद्गीतेचे मराठी भाषांतर) हे मराठीतील पहिले महान काव्य .
2. **संत तुकाराम (१७वे शतक):**
- **अभंग** रचनांद्वारे भक्ती आणि समतेचा संदेश दिला .
3. **मुकुंदराज:**
- **विवेकसिंधू** हे मराठीतील पहिले ओवीबद्ध ग्रंथ .
4. **केशवसुत (आधुनिक कवी):**
- मराठी कवितेत नवीन शैली आणली .
##### **महाकाव्ये:**
1. **ज्ञानेश्वरी (१३वे शतक):**
- भक्ती आणि तत्त्वज्ञानाचे समन्वय .
2. **एकनाथी भागवत (१६वे शतक):**
- संत एकनाथांनी रचलेले भक्तिपर महाकाव्य .
3. **पोवाडे (शाहीर काव्य):**
- शिवकालीन वीररसात्मक काव्यप्रकार .
---
#### **4. मराठी भाषेची वैशिष्ट्ये**
- **भाषिक:**
- **त्रिलिंगी व्यवस्था** (पुल्लिंग, स्त्रीलिंग, नपुंसकलिंग) .
- **देवनागरी लिपीत** लिहिली जाते (मोडी लिपीचा ऐतिहासिक वापर) .
- **साहित्यिक:**
- **ओवी, अभंग, पोवाडे** यांसारखे विविध छंद .
- **लोकसाहित्य समृद्ध** (लावणी, भारुडे, गोंधळ) .
- **सामाजिक:**
- **"मराठी राजभाषा दिन"** (१ मे) हा महाराष्ट्रात साजरा केला जातो .
---
#### **5. आधुनिक काळातील महत्त्व**
- **अभिजात भाषेचा दर्जा** (२०२४ मध्ये केंद्र सरकारने मान्यता दिली) .
- **आंतरराष्ट्रीय स्तरावर** मराठी भाषिक समुदाय (अमेरिका, यूएई, इंग्लंड) .
- **चित्रपट, नाटक, डिजिटल माध्यमांत** मराठीचा वापर वाढत आहे.
### **निष्कर्ष**
मराठी भाषेचा इतिहास, साहित्य आणि संस्कृती ही भारतीय भाषिक वारसाचा अभिमानास्पद भाग आहे. संतकवींपासून ते आधुनिक साहित्यापर्यंत मराठीने समाजाला प्रेरणा दिली आहे. भाषेचा सन्मान करणे आणि तिचा विकास करणे हे प्रत्येक मराठी भाषिकाचे कर्तव्य आहे .
**संदर्भ:**
- [मराठी भाषेचा इतिहास (विकिपीडिया)](https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A5%80_%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%B7%E0%A5%87%E0%A4%9A%E0%A4%BE_%E0%A4%87%E0%A4%A4%E0%A4%BF%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%B8)
- [अभिजात मराठी भाषा (महासंवाद)](https://mahasamvad.in/156555/)
- [मराठी भाषेचे महत्त्व (उखाणा)](https://ukhana.com/marathi-bhasheche-mahatva/)
Comments
Post a Comment